Od 2002.godine kada je usvojen Zakon o državnom prazniku, u Srbiji se 15. februar -Sretenje obeležava kao Dan državnosti.
-Izbor je donet na osnovu važnih istorijskih događaja koji su započeli na Sretenje 1804. godine kao borba za nacionalno oslobođenje i obnovu srpske državnosti -Prvi srpski ustanak i 1835. godine kada je donet prvi novovekovni Ustav, kojim su postavljeni temelji moderne srpske države. U Sretenju su se srele stara Svetosavska i nova moderna Srbija. Ona stara je pokrenula borbu, a nova je ozakonila -istakla je za “Vesti” Snežana Nedeljković, predsednik Društva istoričara Užica.
Šta daje posebnu važnost ovim događajima?
Ovi događaji su od velike važnosti ne samo za Srbe , jer su po svojoj suštini odraz ideala vremena u kome su se odigrali i po svom karakteru prevazilaze nacionalne okvire. Srbi su poveli prvu nacionalnu revoluciju u Evropi, koja je bila podsticaj za okolne narode.
Podvig srpskog naroda u mukotrpnoj viševekovnoj borbi za oslobođenje od Osmanske vlasti dobio je svoje epsko obličje u tzv. Srpskoj revoluciji. To je odrednica koju je nemački istoričar Leopold Ranke dao za period koji obuhvata Prvi srpski ustanak, Hadži Prodanovu bunu, Drugi srpski ustanak , kao ratni period (1804-1815) i mirnodopski period sticanja autotonomije i donošenja Sretenjskog ustava (1815-1835). Srpski seljaci su prvi posle Francuske revolucije oslobođeni feudalizma.U takvoj Srbiji je od 1804. do 1830/33.godine porastao sa 400.000 na 700.000 broj stanovnika.
Koje se ličnosti i događaji izdvajaju?
Među istaknutim ličnostima koje su dale doprinos ovim uspesima izdvajaju se Karađorđe Petrović, vođa Prvog srpskog ustanka, Miloš Obrenović, vođa Drugog srpskog ustanka i Dimitrije Davidović, tvorac Sretenjskog ustava. Naravno neizostavno je pomenuti i doprinos ruske diplomatije koja je imala neospornu ulogu u dobijanju autonomije.
Kao što Prvi i Drugi srpski ustanak čine celinu, tako se i doprinos njihovih vođa ne može posmatrati odvojeno. Svako u svom domenu dao je maksimalan doprinos. Države najčešće nestaju u ratu, pa se ratom i vraćaju. Odluka o podizanju ustanka doneta je 1804. na Sretenje. Praznik koji svedoči da Gospod ispunjava data obećanja i nadahnjuje Duhom Svetim onog ko ga prizove.
Tako je seljačka buna, ne slučajno, dobila Karađorđa za vođu. Hrabar, principijelan, čestit i odlučan, izuzetnih vojničkih sposobnosti, takvih da se suprotstavi carskoj vojsci i pretvori rat u srpsku varijantu francuske revolucije. Vojnički uspesi zadivili su i Napoleona koji u to vreme prekraja Evropu, ali odbija pomoć Karađorđevim ustanicima. Tokom devet godina oslobođena je teritorija Beogradskog pašaluka i šest okolnih nahija, a srpski narod turskog feudalizma . U ratu nije bilo vremena za diplomatiju. Ipak u Karađorđevo vreme u Srbiju prodiru ideje francuskih filozofa prosvetitelja koje su korenito promenile život i društvene odnose u Evropi, a i u Srbiji.
Izgradnja ustaničke Srbije odvijala se zahvaljujući učenim ljudima iz južne Ugarske. Do 1808. ustanička Srbija je uspela da stekne za saveznika veliku silu Rusiju i uspešno kontroliše oslobođenu teritoriju, da formira prve organe vojne, civilne i sudske vlasti, osnuje Veliku školu 1808. godine (začetak današnjeg Univerziteta u Beogradu), donese prve ustavne zakone. Odluka o osnivanju Praviteljstvujuščeg sovjeta kao centralnog organa vlasti doneta je u vojnom logoru kod Užica, a formalno je konstituisan na skupštini u Borku 1805. NJegovom reorganizacijom 1811. uvedena su ministarstva – popečiteljstva.
Koje su istorijske tekovine i Prvog i Drugog srpskog ustanka?
Iako je doživeo slom, Prvi srpski ustanak ostavlja značajne tekovine na osnovu kojih će Miloš Obrenović moći da vodi aktivnu diplomatiju za postizanje autonomije . Bukureštanskim ugovorom iz 1812.godine srpsko pitanje je prvi put internacionalizovano. Rusija je postala pokrovitelj Srbije i nezaobilazna u rešavanju srpsko-turskih sporova. To će srpskoj deputaciji u mnogome olakšati pregovore u Carigradu, koji nimalo nisu bili laki.
Drugi ustanak ne traje dugo, od aprila do oktobra 1815. godine a završava se usmenim sporazumom Miloša i Marašli Ali- paše o dvojnoj srpsko-turskoj upravi, čime Srbija postaje poluautonomna.U narednih 15 godina uz pomoć Rusije,oštroumni Miloš Obrenović uspeva da za Srbiju dobije potvrdu široke autonomije, a sebi nasledno kneževsko dostojanstvo po principu srpske srednjovekovne tradicije –primogeniture (važno zbog jačanja prerogativa srpske državnosti) i da Srbiji pripoji šest okolnih nahija koje su oslobođene u Prvom ustanku. Sve je to potvrđeno Hatišerifima iz 1830. i 1833. godine.Slikovito rečeno, u Karađorđevo vreme ustaničkoj državi su postavljeni dobri temelji, a u Miloševo doba nadgradnja je ,,ukrovljena“.
Šta je karakteristično za vladavinu Miloša Obrenovića?
Kao što je Karađorđe imao urođeni vojnički talenat, tako je Miloš posedovao izuzetan osećaj za pregovore sa Turcima .Kao što je u ratnom periodu bila neophodna gvozdena disciplina, tako je poslertanom Srbijom morao upravljati neko ko je razumeo duh vremena i imao veštine neophodne za pobede u miru. Bio je odlučan, uporan i nepokolebljiv u vođenju diplomatije. Miloš je odlično poznavao turski mentalitet. Znao je da ,,para vrti gde burgija neće“i umeo je da to iskoristi. Od početka vladavine knez Miloš vlada autokratski, sličnije istočnom, despotskom obliku monarhije nego zapadnom.Zahvaljujući monopolu u trgovini, umešnim rukovanjem državnim finansijama, postaje najbogatiji čovek na Balkanu, da je mogao vršiti pozajmice i samom sultanu. Ni sa svojim Srbima mu nije bilo lako. Srbija je do 1835. bila polufeudalna država. Srpski narod koji posle oslobađnja od turske vlasti, još ne shvata suštinu države, teško prihvata i srpke poreze iako su oni u odnosu na turske bili poštenije razrezani i prikupljani. Za njih je imao taktiku ,,zateži i popuštaj“. Vremenom ojačala oligarhija,tražila je podelu vlasti. Izložen pritisku da donese Ustav Miloš je oklevao, a onda dozvolio.
Koji je značaj Sretenjskog ustava?
Bio je to prvi Ustav jedne države na Balkanu. Napisao ga je za samo dvadeset dana Milošev sekretar, Dimitrije Davidović, a obnarodovan je u Kragujevcu. Srbija je potvrđena kao nasledna monarhija i dobila svoje državno znamenje-zastavu i grb.
U periodu od 1833-1835.godine feudalne dažbine je sakupljala srpska država umesto spahija. Prevaga da se turski feudalni sistem ne zameni srpskim doneta je tokom rada Sretenjske skupštine odlukom da se sve dažbine sliju u porez od 6 talira godišnje koje bi poreski obveznici plaćali u dve rate.Zvanično ukidanje feudalizma u Srbiji bilo je na Đurđevdan 1835.godine.
Sretenjski ustav je napisan na izrazito demokratskim načelima, gde se ističe ideja o potrebi postojanja Ustava kao najvišeg pravnog akta u državi, ideja o nezavisnom sudstvu, gde se garantuju lične i imovinske slobode, jednakost pred zakonom bez obzira na nacionalnu i versku pripadnost, gde je predviđena podela vlasti na izvršnu, sudsku i zakonodavnu, gde Narodna skupština odlučuje o porezu, gde je svaki Srbin gospodar svog imanja, a svako ko stupi na tlo Srbije, iako je bio, prestaje da bude rob…
Tako liberalan u feudalnom okruženju, Sretenjski ustav nije zaživeo. Protiv su bile Turska, Rusija, Austrija koje svom narodu nisu podarile takve slobode.
I na kraju, koje su sve zasluge Dimitrija Davidovića?
O ulozi Dimitrija Davidovića, u spoljnoj politici Srbije u periodu od 1826.do 1835. godine slikovito govori nadimak kojim su ga nazivali Srbi iz Austrije ,,Milošev Meternih“. On je definisao ciljeve Srbije koji su trebali ući u Hatišerif i bio prisutan uz deputacije koje su vodile pregovore, uzimao ulogu u izgradnji srpskih institucija, po ugledu na Francuske, radio na izgradnji kancelarije kneza –koja će biti neka vrsta prve srpske vlade u kojoj će svaki popečitelj (ministar) imati svoj kabinet i biti zadužen za konkretnu delatnost ( a ne, kao do tada, da rade samo ono što im Miloš kaže), osnovao je prve dnevne novine- Srpske novine, formirao biblioteku, pisao zakone o lokalnoj samoupravi…Nije bio rusofil, već izraziti pobornik francuske političke kulture. Ukidanjem Sretnjskog ustava uklonjen je iz državne službe i njegov tvorac. Sa Milošem Obrenovićem, Dimitrije Davidović je ostao u dobrim odnosima do smrti 1838.godine, a iste godine Miloš odlazi sa vlasti.
DRŽAVOTVORNA ENERGIJA
-Dan državnosti je prilika da svaki grad osvane okićen državnim simbolima, da izgleda svečano. Da se održavaju svečane akademije ili prigodni kulturni programi u kojima bi bili uključeni i đaci i studenti. Tako se od najranijeg uzrasta razvija empatija prema tradiciji i stiče osećaj pripadnosti.
Sloboda i vlastita država je tekovina predaka koju smo obavezni da čuvamo u miru, da nam se ne ponove tragične stranice istorije u kojima smo je vraćali ratom. Danas je više nego ikad potrebno podsticati oživljavanje državotvorne energije uz pomoć raspoloživih kapaciteta. Treba osvetljavati primere plemenitosti i požrtvovanja neophodnih u očuvanju državotvornih, kulturnih i ljudskih vrednosti. Naša istorija je prepuna sadržaja iz koga se mogu izvući značajne pouke.Upravo ovi događaji, vezani za Dan državnosti pružaju primere jedinstvenog nacionalnog podviga. Treba pokrenuti sve snage da Srbija ne bude zemlja iz koje se beži, nego otadžbina za koju se bori-naglasila je Nedeljković.
