-Proklamovana prava i slobode građana bila su neprikosnovenost ličnosti, nezavisnost sudstva i pravo na zakonito suđenje, sloboda kretanja i nastanjivanja, nepovredivost stana, pravo na izbor zanimanja, ravnopravnost građana, bez obzira na veru i nacionalnost-navodi za „Vesti“ Stanojka Milivojević, istoričar i muzejski savetnik Narodnog muzeja Užice
Na dan 15. februara dogodila su se dva važna događaja u savremenoj srpskoj istoriji. Na zboru u Orašcu na Sretenje 1804. godine podignut je Prvi srpski ustanak pod vođstvom Đorđa Petrovića Karađorđa a 1835. godine na Sretenjskoj skupštini u Kragujevcu donet je prvi ustav Kneževine Srbije – Sretenjski ustav.U spomen na ove događaje ustanovljen je Dan državnosti – 15. februar koji je obeležavan sve do nastanka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine kada je ukinut, da bi ponovo obeležavanje počelo od 2002. godine-ističe Milivojević.
Koji od ova dva istorijska događaja ima veći značaj?
To je svakako Prvi srpski ustanak, jer je to vreme buđenja nacionalne svesti, težnja za oslobađenjem od viševekovne turske vlasti, ali i jačanje ideje o političkoj samostalnosti.
Kako će to kasnije uticati na Srbiju?
Zapravo to su bili počeci stvaranja moderne države. Samostalna, nezavisna, koja ima ustav, težnja je svake države, a to su temelji naše današnje države.
Šta je najznačajnije u Sretenjskom ustavu?
Neophodno je napomenuti da je neposredna posledica Miletine bune, koja je izbila u januaru 1835. godine, protiv Miloševe vladavine, bila sazivanje Narodne skupštine i donošenje u februaru Sretenjskog ustava. Ustav je izradio Dimitrije Davidović, diplomata, političar, novinar, po ugledu na slobodne ustave Švajcarske i Belgije, a po opštim načelima bio je koncipiran u demokratsko – liberalnom duhu.U organizaciji unutrašnje uprave predviđao je stalnu Narodnu skupštinu pored kneza i Saveta u čijim rukama je izvršna vlast. Sudstvo je bilo nezavisno, a državni poslovi trebalo je da se odvijaju preko određenih ministarstava. Građanska prava su bila široka i zajemčena. Sretenjski ustav je oblikovao Kneževinu Srbiju kao državnu političku organizaciju u veoma labavoj vezi sa Turskom. Proklamovana prava i slobode građana bila su neprikosnovenost ličnosti, nezavisnost sudstva i pravo na zakonito suđenje, sloboda kretanja i nastanjivanja, nepovredivost stana, pravo na izbor zanimanja, ravnopravnost građana, bez obzira na veru i nacionalnost. Ustavom su ukinuti ropstvo i feudalni odnosi. Protiv ustava u Srbiji bila je naročito ruska diplomatija koja ga je smatrala nepodesnim za srpske prilike, suviše liberalnim, „kao francuski rasad u srpskoj šumi“, zato ga je knez Miloš ukinuo već posle nekoliko nedelja, a Davidovića smenio sa svih državnih položaja. Miloš je u stvari ukinuo Sretenjski ustav pod jakim pritiskom udružene rusko-austrijske diplomatije i uz Portinu saglasnost. Međutim, obavezao se da će objaviti drugi ustav, što je i učinjeno 1938. godine.
Šta je značilo donošenje Sretenjskog ustava?
Težnja osvešćenog, dela srpskog naroda da njegova država bude uređena kao savremena evropska država.
Koje su tekovine Prvog i Drugog srpskog ustanka iz današnje perspektrive?
Obnovljena je državnost i stvorena srpska država. Za vreme Prvog srpskog ustanka Srbija je bila samostalna i van turske kontrole, ali je posle sloma ustanka prešla težak put do sticanja autonomije 1830.godine. Za vreme Srpske revolucije Srbi su proterali Turke, izuzev onih Turaka koji su živeli u garnizonama, ustavno uredili državu, ukinuli feudalizam i stvorili društvo slobodnih seljaka.Osnovni ishod Srpske revolucije je autonomna država u okviru Osmanskog carstva bez feudalnog poretka.
Koje biste izdvojili ličnosti tokom tog perioda?
To su svakako vođe ustanaka Đorđe Petrović Karađorđe i Miloš Obrenović, zatim Dositej Obradović, ministar prosvete, Prota Mateja Nenadović, prvi predsednik Vlade obnovljene Srbije, Dimitrije Davidović i drugi. Iz našeg kraja su to Mihailo Radović, jedan od organizatora ustanka u užičkom kraju 1804. godine i učesnik Drugog srpskog ustanka, kao i serdar Užičke nahije Jovan Mićić koji je stekao ugled u Prvom a predvodio Zlatiborce u Drugom srpskom ustanku.
Koliko Sretenje povezuje veru i državu?
Oduvek je religija predstavljala bitnu sferu uticaja na svest pojedinca, kolektiva, naroda. Srpska pravoslavna crkva bila je po svojoj strukturi, kao autokefalna i nezavisna crkva, kroz svoju istoriju uvek usko vezana za državu, a samim tim i vrlo osetljiva
IZ UŽIČKOG KRAJA
Iz našeg kraja Mihailo Radović, jedan je od organizatora ustanka u užičkom kraju 1804. godine i učesnik Drugog srpskog ustanka, kao i Jovan Mićić, serdar užičke nahije. Kao predvodilac zlatiborskih četa Mihailo Radović se istakao u borbama 1805. godine koje su se vodile za oslobođenje Užica, istakavši se kao hrabar borac i određen je za zlatiborskog kneza.Tokom tromesečnih borbi koje su se vodile oko Užica 1807. godine, Turci su morali da predaju tvrđavu. Radović se i u ovim borbama istakao tako da ga je Praviteljstvujući sovjet priznao za vojvodu. Do kraja ustanka bilo je više borbi od kojih je najveća vođena 1808. godine u selu Draglici. Po slomu ustanka, Radović je ostao u svom kraju sa svojim ratnicima krijući se u šumama Zlatibora. Zbog bolesti 1819. godine povlači se od državnih, javnih i vojnih poslova i živi u svom selu. Umro je 1822. godine u Ravnima gde je i sahranjen.
Jovan Mićić je bio hajduk i jedan od predvodnika Zlatiboraca u Drugom srpskom ustanku. Istakao se junaštvom u borbama na Ljubiću kod Čačka i Ljubanja kod Užica. Od tada je dugi niz godina bio jedan od prvih saradnika Miloša Obrenovića i sa njegovim usponom došao do visokog položaja u državnoj upravi. Posle ustanka, sa titulom kneza rujanskog, serdara Užičke nahije apsolutistički je upravljao ovim krajem. Bio je i pobratim Smail-age Čengića i prijatelj vladike Petra II Petrovića Njegoša. U svakom pogledu bio je veoma uticajna ličnost tog doba. Međutim, sa prvim padom Obrenovića, pao je i Jovan Mićić. Umro je od gladi u zarobljeništvu.
Osim Jovana Mićića i Mihaila Radovića, tokom Drugog srpskog ustanaka, svojom hrabrošću su se istakli Gavrilo Kurćuba iz Krive Reke, Nikola Bogdanović iz Kremana, Stevan Radulović, Stevan Jevtović i Antonije Mitrović iz Gostilja, Jovan i Đoko Radibratović iz Rožanstva, Petar Bajčeta iz Bele Reke, Ivan Tomić iz Ojkovice, Vilotije Ivanović iz Krive Reke i Marko Rogić iz Bioske. Ovi borci su odlikovani Takovskim krstom povodom pedesetogodišnjice Drugog srpskog ustanka.
Štamparsko – izdavačka delatnost
Jedan od važnih kulturno-istorijskih poduhvata preduzetih u Srbiji u vremenu o kojem govorimo, bilo je osnivanje štamparije, Knjaževske tipografije koja je od 1831. godine radila naizmenično u Beogradu i Kragujevcu. Po Miloševom naređenju kupljena je u Petrogradu, u Rusiji. Otvaranjem štamparije stvorena je solidna osnova za štamparsko-izdavačku delatnost. Prvi pozitivni rezultati ubrzo su potvrdili značaj osnivanja štamparije u Srbiji za širenje prosvete i kulture u doba ostvarene nacionalne autonomije. Štampariju je koristila i Miloševa administracija za potrebe upravnih ustanova.
