U toku Drugog svetskog rata, naši saveznici, „milosrdni anđeli“ su u jesen 1944. godine bombardovali srpske gradove, koji su već duže vreme bili oslobođeni od nemačkog agresora. Tako su i na pazarni dan, 23. novembra bombardovali Užice. Tada je poginulo sedamdeset dvoje Užičana, među kojima je bilo i dosta male dece. Saveznici su gađali centar grada i toranj Crkve Svetog Đorđa, a upravo preko puta crkve bila je kuća ugledne porodice Orlović, koja je tom prilikom razorena.
Trgovačka porodica Orlović je došla iz Nove Varoši odakle je sa sobom ponela i svoju porodičnu, slavsku zaštitnicu, ikonu Bogorodice sa Hristom tipa Umilenija. Ikonu veličine 64h45cm slikao je Aleksije Lazović, sin čuvenog zografa Simeona Lazovića.
U središnjem, centričnom delu ikone, prikazana je Bogorodica kako obrazom dodiruje i miluje malog Hrista. Bogorodici je dato carsko dostojanstvo, prikazano u atributima njene zemaljske moći, odnosno krunom na glavi i skiptrom u ruci, a maforion je takođe, u skladu sa navedenim atributima, oslikan i ukrašen zlatnim asistima. Maleni Hristos priljubljen je uz Bogorodicin obraz. Zaštitnička i simbolična uloga ikone prikazana je i prisustvom lekara besrebrenika, Svetih Kozme i Damjana. U levom gornjem uglu ikone, na oblacima, naslikan je Sveti Kozma sa krstom u desnoj ruci, atributom i simbolom njegovog mučeništva, dok mu je leva šaka otvorena u znak odricanja od zemaljskog života zarad Carstva nebeskog. U desnom gornjem uglu naslikan je Sveti Damjan koji, takođe, u desnoj ruci drži krst, dok u levoj ruci drži kutiju sa lekarskim priborom, atributom besrebreništva, odnosno besplatnog lečenja bolesnih. U donjem delu ikone je natpis ikonopisca Aleksija Lazovića, iz 1820. godine, u kome je potvrđeno da je autor izradio ikonu zaštitnicu, za zdravlje i spasenje porodice Orlović iz Nove Varoši.
Neobična sudbina ove ikone ili njena neobična moć koja se iskazala, uticala je na to da se bombardovanje Užica pamti i na pomalo mističan način.
Saveznički geleri su tokom bombardovanja 1944. godine potpuno razneli kuću. Ostao je samo deo zida na kome se nalazila ikona sa manjim oštećenjima od gelera, koji su bili prisutni i tokom restauratorsko-konzervatorskog postupka. Tom prilikom je na poleđini ikone, odnosno iza nje, otkriven vrlo mističan svitak.
Ovaj neobični svitak poznat kao Srpski Abagar zapravo je bio prava retkost. Kao alegorija Avgara Odeskog i njegovog ikonopisca Ananija, misterija svitka je iskazana u posebnim apokrifnim molitvama ispisanim arhaičnim rukopisom. Sami Abagari su inače veoma retki i malo ih je sačuvano. NJihova osobenost se ogleda u namenski ispisanim molitvenim i apotropejskim tekstovima, koji su bili magijsko štitonosni za porodicu. Upravo ovako neobični, gotovo forenzički pronalasci i svedočanstva, najzanimljiviji su raritet i privilegija konzervatorskih ateljea u kojima se, pored tajni slikarskih umeća, često otkrivaju i skriveni detalji, poput utisnutih gelera, koji govore o manje poznatoj istoriji.
Osobenost snažne molitve, apotropejske snage i sudbine, odredila je ikonu Bogorodice sa Hristom tipa Umilenija, kao naročite ikone zaštitnice, ne samo porodice Orlović, već i grada Užica. NJeno svedočanstvo se ogleda u njenoj moći da u materijalnim tragovima ostane sačuvana sa gelerima koji opominju i podsećaju na učinjenu nepravdu i strašno stradanje Užičana.
Dragan Tomanović,
slikar-restaurator, viši konzervator
