Na brdu Vranovac kod Kraljeva obeležena je 105. godišnjica bitke u kojoj je životima štitio odstupnicu srpske vojske prema Raškoj i Kosovu i Metohiji čuveni Užički odred, do 1915. godine Užička vojska.
Dejstvujući u sastavu Studeničkog odreda u vremenu od 5. do 14. novembra 1915. godine na prostoru od sela Mataruga do vrha Smrdljuča na planini Čemerno, Četvrti pešadijski puk drugog poziva – Užički puk imao je ogromne ljudske gubitke: 6 oficira, 15 podoficira i 701 vojnika.Tako je za samo dva dana tokom najžešćih borbi na planini Čemerno 11. i 12. novembra 1915. godine iz Užičkog puka poginulo 109 vojnika, podoficira i oficira
Bitka na Čemernu bila je poslednja odbrana glavnine srpske vojske i vrhovne komande na čelu sa kraljem Petrom kojoj je prethodilo nekoliko bitaka među kojima i na Vranovcu protiv austrougarskih i nemačkih trupa od 6. do 13. novembra 1915. godine u okolini Kraljeva i u kojima je za samo nekoliko dana stradalo preko hiljadu srpskih vojnika. Najveća stradanja na ovom prostoru podneli su ratnici iz Četvrtog pešadijskog puka drugog poziva i Četvrtog pešadijskog puka trećeg poziva koji su bili mobilisani u užičkom kraju.
Na brdu Vranovac na Čemernu, mestu gde je izgrađen Memorijal Užičkog odreda Vojske Kraljevine Srbije (do 1915. godine Užičke vojske) u nedelju 8. novembra služen je parastos i prvi put odata pošta i na spomen obeležje u obliku krsta položeno cveće od strane predstavnika Grada Užica. Delegaciju su činili član Gradskog veća za socijalnu politiku dr Slobodan Grbić, potpredsednik užičkog odbora potomaka ratnika „Major Kosta Todorović“ Radiša Marjanović, direktor Arhiva Željko Marković, a u ime Društva istoričara, profesor Vesna Lučić. Mesto stradanja predaka godinama unazad posećivao je dr Zoran Lazović, a pomen i ovom prilikom služili protojerej stavrofor Ljubinko Kostić, starešina hrama Svetog kneza Lazara u Mataruškoj Banji, rodom iz Bioske i protojerej stavrofor, Ljubinko Korićanac, paroh Kaonske parohije. Posrednik za uključivanje delegacije Užica u ovaj događaj bio je arhijerejski namesnik Miloš Bosić.
U okršajima sa neprijateljem borili su se ratnici Užičkog odreda koji su branili ovaj pravac za povlačenje srpske vojske ka Raškoj i dalje prema Kosovu i Metohiji. Svake godine arhivskim istraživanjem dolazi se do novih imena stradalih vojnika. Na brdu Vranovcu i na okolnim brdima kao što je Jajinac u vremenu od 7. do 9. novembra 1915. godine u borbama protiv austrougarskog i nemačkog okupatora život za kralja i otadžbinu dao je veliki broj srpskih vojnika iz Drugog prekobrojnog pešadijskog puka trećeg poziva, Četvrtog pešadijskog puka trećeg poziva i Donjo Vasojevićke brigade koju su činili Crnogorci iz Berana. Tih dana protiv austrougarskih i nemačkih okupatorskih trupa na brdu Vranovcu i na okolnim položajima borili su se i ginuli srpski vojnici mobilisani u Užicu, Ivanjici, Čajetini, Bajinoj Bašti, Požegi, Dragačevu, Čačku… Po zapovesti vojvode Živojina Mišića Dunavska divizija drugog poziva bila je pojačana Užičkim odredom sa zadatakom da odsutno brani položaje.
-Osnovni položaji Prve armije vojske Kraljevine Srbije na severnom izlazu iz Ibarske klisure na liniji: Strmac (kota 740)–Oštra glavica–Lakat–kota 552 (severno od Bogutovca)–kota 508–brdo Kosmajica (k.555)–kota 496–kota 447–brdo Jajinac–brdo Vranovac–selo Kaona, bili su od ogromne važnosti za celu Srpsku vojsku. Zapravo ovi položaji su predstavljali “Vrata spasa” kroz koja su u povlačenju dalje na jug, ka Raški bezbedno prošli srpski kralj, Vlada Kraljevine Srbije,Vrhovna komanda vojske Kraljevine Srbije, sve državne institucije Kraljevine Srbije, veliki broj izbeglog srpskog naroda, glavnina jedinica Prve armije vojske Kraljevine Srbije i diplomatski kor savezničkih država – rekao je tokom predavanja o učešću i stradanjima ratnika iz užičkog kraja u borbama oko Kraljeva artiljerijski major u penziji, Rade Vukosavljević, autor Memorijala Užičke vojske na brdu Vranovac koji se sastoji od niza dokumenata, fotografija i spiska poginulih koji se svake godine nažalost dopunjuje novim imenima. Srpske snage među kojima i Užički odred i na brdu Vranovac morale su da izdrže što duže.
-Naročito dok se ne izvrši evakuacija komore i artiljerije kroz ibarski tesnac i podigne pontonski most na reci Ibar kod sela Janoka kako bi se preko njega iz sela Mataruga na levu obalu Ibra prebacio deo trupa Drinske divizije drugog poziva. Glavni položaji bili su uređeni 6. i 7. novembra, iskopani zakloni za pešadiju i nadstrešnice od balvana za zaštitu od artiljerijske vatre, iskopani rovovi koji su povezivali zaklone duž celog Dragačevskog puta, a artiljerija zaposela jake vatrene položaje na Ravnom Gaju i na brdu Jajincu – deo je iz Vukosavljevićevog predavanja koje je održano istog dana kada i pomen u hramu u Mataruškoj Banji. On je rekao da su austro-ugarske i nemačke trupe posle zauzeća Kraljeva 6. novembra 1915. godine nastavile energične napade kako bi probile srpski front, okružile srpske snage u Ibarskoj klisuri, porazile i primorale na predaju srpsku vojsku što se nije dogodilo zahaljujući junaštvu i Užičkog odreda i na Vranovcu i na Čemernu. Dejstvujući u sastavu Studeničkog odreda u vremenu od 5. do 14. novembra 1915. godine na prostoru od sela Mataruga do vrha Smrdljuča na planini Čemerno, Četvrti pešadijski puk drugog poziva “Užički puk” imao je ogromne ljudske gubitke i to ukupno: 6 oficira, 15 podoficira i 701 vojnika. Tako je za samo dva dana tokom najžešćih borbi na planini Čemerno 11. i 12. novembra 1915. godine iz Užičkog puka poginulo 109 vojnika, podoficira i oficira. Četvrti pešadijski puk drugog poziva imao je mirnodopsku komandu u Užicu, a u njegov sastav su ulazila četiri pešadijska bataljona sa po hiljadu i sto vojnika i to pešadijski bataljoni mobilisani u Ivanjici, Čajetini, Bajinoj Bašti i Požegi.
Četvrti pešadijski puk drugog poziva, Užički puk, Stevan Nemanja tokom oslobodilačkih ratova Kraljevine Srbije od 1912. do 1918. godine, bio je jedan od najpoštovanijih pukova Srpske vojske i nalazio se u sastavu Drinske divizije kojom je komandovao čuveni vojvoda Živojin Mišić. Radna grupa za evidenciju, uređenje, održavanje i izgradnju novih spomen-obeležja i vojnih memorijala iz Kraljeva kao jedan od ciljeva ima i izgradnju spomeničkog kompleksa na Čemernu u čijoj izgradnji bi učestvovale sve opštine i gradovi čiji su ratnici branili otadžbinu i život srpske vojske na „Vratima spasa“ 1915. godine.
Simbol vojničke časti
-Ratna zastava 4. pešadijskog puka II poziva “Stevan Nemanja”, simbol vojničke časti i narodnog ponosa, učestvovala je 1919. godine na paradi pobede savezničkih snaga Antante u Parizu. Posle održane parade pobede ratna zastava ovoga puka ostala je u stalnoj postavci ratnih zastava savezničkih zemalja, pobednica iz Prvog svetskog rata, i danas se čuva u Vojnom muzeju u Parizu i svedoči o stradanju srpske vojske i naroda u Prvom svetskom ratu na strani saveznika Antante – naveo je Rade Vukosavljević tokom predavanja u maloj sali hrama Svetog kneza Lazara u Mataruškoj Banji.
Arhivske fotografije iz prezentacije Rada Vukosavljevića, koje su korišćene za ovaj tekst, nije dozvoljeno preuzimati i korisiti bez dozvole autora
